Από την Εγγραμματοσύνη στη Λογιοσύνη. Θέματα παιδείας των βενετών υπηκόων στον ελληνικό χώρο

Παναγιώτα Τζιβάρα, Από την Εγγραμματοσύνη στη Λογιοσύνη. Θέματα παιδείας των βενετών υπηκόων στον ελληνικό χώρο, εκδόσεις Ενάλιος, Αθήνα 2012, σ. 176, 14Χ21 εκ., ISBN 978-960-536-495-3.

Η εκπαίδευση των βενετών υπηκόων στις βενετοκρατούμενες περιοχές του ελληνικού παραδοσιακά χώρου, αμφιλεγόμενο για τους ερευνητές παλαιότερα θέμα, έχει αποτελέσει αντικείμενο ειδικών μελετών, κυρίως για τις περιοχές της Κρήτης και της Κέρκυρας, ενώ η παιδεία, ζήτημα πολύμορφο και πολυδιάστατο, αναδύεται ευκαιριακά, τα τελευταία χρόνια, μέσα από μελέτες για την εποχή της βενετοκρατίας ή την έκδοση έργων που παρήχθησαν στη διάρκειά της.

Το βιβλίο που παρουσιάζουμε, αποτελεί μια πρώτη προσπάθεια συνοπτικής θεώρησης του ζητήματος, με βάση τη διαθέσιμη βιβλιογραφία και τις γνωστές ή λιγότερο επεξεργασμένες έως τώρα πηγές. Η συγγραφέας καταθέτει στην εισαγωγή του βιβλίου ότι «πρόκειται για την πρώτη γραφή ενός εγχειριδίου μελέτης … δίκην πανεπιστημιακών παραδόσεων», που αποσκοπεί να ωθήσει σε διάλογο για το θέμα τους φοιτητές, που παρακολουθούν μαθήματα ιστορίας για την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας.

Μετά από μία κατατοπιστική εισαγωγή, για τα ερωτήματα που οφείλει να θέσει ο ενδιαφερόμενος για το θέμα, ακολουθούν τρία κεφάλαια, με επιμέρους ευσύνοπτες και εύληπτες υποενότητες, οι οποίες κλείνουν με εκδεδομένα ή ανέκδοτα έως τώρα αρχειακά και βιβλιογραφικά τεκμήρια.

Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η αυξανόμενη παρουσία της Βενετίας στη Μεσόγειο, οι σχέσεις της με την Κωνσταντινούπολη και η επέκτασή της στις περιοχές της βυζαντινής αυτοκρατορίας, ενώ χαρτογραφούνται οι περιοχές του ελληνικού χώρου που πέρασαν για μικρά ή μεγάλα χρονικά διαστήματα στη βενετική κυριαρχία.

Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζεται η εκπαίδευση των Ελλήνων, υπηκόων της Βενετίας, στον γενέθλιο τόπο και έξω από αυτόν, στα ρωμαΐκα και φράγγικα γράμματα και δίνονται πληροφορίες και για τη γυναικεία εκπαίδευση, με την προβολή δύο λογίων γυναικών του τέλους του 18ου αιώνα, της Ισαβέλλας Θεοτόκη Albrizzi και της Μαρίας Αναστασίας Πετρεττίνη.

Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται εκφάνσεις της παιδείας των βενετών υπηκόων, όπως φανερώνονται στην εκδοτική δραστηριότητα, τη λογοτεχνική και άλλη συγγραφική παραγωγή, τη συμμετοχή σε ακαδημίες του τόπου τους ή της Μητρόπολης, την απόκτηση προσωπικών βιβλιακών συλλογών, την καλλιτεχνική δημιουργία. Το κεφάλαιο κλείνει με την παράθεση και τον σύντομο σχολιασμό κειμενικών παραδειγμάτων, που φανερώνουν την καλλιέργεια μιας φιλοβενετικής ιδεολογίας και την ανάδυση μιας εθνικής ταυτότητας, με στόχο να προκληθεί διάλογος για ζητήματα που χρήζουν περαιτέρω παρουσίασης.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή

Κεφάλαιο πρώτο: Η βενετοκρατία στον ελληνικό χώρο.

1. Βυζάντιο και Βενετία. Η Βασιλεύουσα και η Γαληνοτάτη.
2. Χαρτογράφηση του χώρου των βενετών κυριάρχων στην ανατολική Μεσόγειο.

Κεφάλαιο δεύτερο: Η εκπαίδευση των βενετών υπηκόων.

1. Εκπαίδευση στον γενέθλιο τόπο.
I. Ιδιωτική διδασκαλία. Εγγραμματισμός και ιερά γράμματα.
II. Ιδιωτικοί δάσκαλοι και σχολές. Διδασκαλία γραμματικών και φιλοσοφικών μαθημάτων.
III. Δημόσια σχολεία και δημόσιοι δάσκαλοι.
IV. Εκκλησιαστική εκπαίδευση.
2. Εκπαίδευση και ανέλιξη έξω από τον γενέθλιο τόπο.
I. Το πανεπιστήμιο της Πάδοβας και οι Έλληνες φοιτητές.
II. Άλλες εστίες παιδείας στον ιταλικό χώρο.
III.Εστίες παιδείας στον τουρκοκρατούμενο ελληνικό χώρο και στην Ανατολή.
3. Εκπαίδευση και έμφυλες ταυτότητες.
I. Η εκπαίδευση των γυναικών.
II. Πορτραίτα λογίων γυναικών.

Κεφάλαιο τρίτο: Όψεις παιδείας των βενετών υπηκόων.

1. Τυπογραφεία και εκδοτική παραγωγή.
2. Λογοτεχνική παραγωγή.
3. Άλλη συγγραφική παραγωγή. Μεταφράσεις δυτικών έργων.
4. Καλλιτεχνική παιδεία.
Ι. Ζωγραφική.
ΙΙ. Μουσική.
5. Οι ακαδημίες του ελληνικού χώρου και τα φιλολογικά σαλόνια της Βενετίας.
6. Ιδιωτικές βιβλιακές συλλογές.
7. Παιδεία, φιλοβενετική ἰδεολογία, αναγνώριση εθνικής ταυτότητας.

Βιβλιογραφικός Οδηγός.