Γεράσιμος Δημουλάς, Οι ποιμαντικές επισκέψεις των μεγάλων πρωτοπαπάδων στην Κέρκυρα 1682-1721, 1738-1740. Έκδοση αρχειακών πηγών, Κέρκυρα 2023, σ. 464 + 61 εικόνες + 18 σχέδια + 8 έγγραφα, 17Χ24 εκ., ISBN 978-618-00-4791-2
Το βιβλίο αποτελεί την επεξεργασμένη μορφή της διπλωματικής εργασίας του συγγραφέα και εκδότη, την οποία κατέθεσε στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα του Τμήματος Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου «Μεθοδολογία Κριτικής και Έκδοσης Ιστορικών Πηγών». Στον τόμο εκδίδονται αρχειακά τεκμήρια δύο χρονικών περιόδων, των ετών 1682-1721 και των ετών 1738-1740, τα οποία αφορούν τις παλαιότερες γνωστές πρωτοπαπαδικές επισκέψεις των ναών και μονών του νησιού της Κέρκυρας. Πρόκειται, πιο συγκεκριμένα, για τα πρακτικά των επιθεωρήσεων που διενεργήθηκαν κατά τη διάρκεια της θητείας πέντε μεγάλων πρωτοπαπάδων, του Χριστόδουλου Βούλγαρη, του Αναστασίου Αυλωνίτη, του Παναγιώτη Βούλγαρη, του Σπυρίδωνος Βούλγαρη Α΄ και του Ιωάννη Βούλγαρη. Η έκδοση των πρακτικών των παλαιότερων χρονικά πρωτοπαπαδικών επισκέψεων συμπληρώνει την εκδοτική προσπάθεια που είχε ξεκινήσει πριν πολλά χρόνια από τον Δημήτριο Καπάδοχο, ο οποίος το 1994 είχε εκδώσει τα πρακτικά της επίσκεψης του 1753-1754 του τότε μεγάλου πρωτοπαπά Σπυρίδωνος Βούλγαρη του Β΄.
Τα εκκλησιαστικά αρχεία, πηγή ιστορίας και πολιτισμού της Κεφαλονιάς. Επιστημονικό συνέδριο, Αργοστόλι Κεφαλονιάς 4-6 Οκτωβρίου 2018, Πρακτικά, επ. επιμ. Θεοδώρα Ζαφειράτου, Ληξούρι 2022 [Ιακωβάτειος Βιβλιοθήκη 5], σ. 452, 17Χ24 εκ., ISBN 978-618-85981-3-3
Στον τόμο περιλαμβάνεται η γραπτή εκδοχή ανακοινώσεων που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του συνεδρίου με τίτλο «Τα εκκλησιαστικά αρχεία, πηγή ιστορίας και πολιτισμού της Κεφαλονιάς».
Το συνέδριο διοργανώθηκε στο Αργοστόλι τον Οκτώβρη του 2018, με πρωτοβουλία των ΓΑΚ-Αρχείων Νομού Κεφαλληνίας, με στόχο την προβολή της σημασίας και της αξίας των εκκλησιαστικών αρχείων για την ιστορία και τον πολιτισμό γενικότερα, και ειδικότερα των αρχείων που φυλάσσονται στους φορείς της Κεφαλονιάς, αλλά και εκτός του νησιού, για την ιστορία και τον πολιτισμό της.
Στο συνέδριο έγιναν 43 πρωτότυπες ανακοινώσεις ή ομιλίες που κάλυψαν τους τομείς: εκκλησιαστική ιστορία, γενική και κοινωνική ιστορία, ιεροί ναοί και έργα εκκλησιαστικής τέχνης και μουσικής, καινοτόμες εφαρμογές στη μελέτη των εκκλησιαστικών αρχείων, διεπιστημονικές προσεγγίσεις.
Από τις ανακοινώσεις αυτές, οι 26 φιλοξενούνται στον παρόντα τόμο.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Πρόλογος π. Γεώργιος Μεταλληνός, Το αρχείο Τυπάλδων-Ιακωβάτων (Α.Τ.Ι.) και η σημασία του για την εκκλησιαστική και πολιτική ιστορία της Ρωμηοσύνης Δημήτριος Γόνης, Το συγγραφικό έργο του π. Γεώργιου Μεταλληνού και αποτίμηση της προσφοράς του Σπύρος Καρύδης, Ίχνη της παρουσίας του Αρχιεπισκόπου Κεφαλληνίας-Ζακύνθου στην εκκλησιαστική ζωή της Κέρκυρας κατά την περίοδο της Βενετικής κυριαρχίας Κώστας Τσικνάκης, Η προσπάθεια εισαγωγής της ημερολογιακής μεταρρύθμισης στα Ιόνια νησιά τα χρόνια 1582-1588 και οι αντιδράσεις Ευγενία Λιοσάτου, «Έγγραφα της Εκκλησίας των Ελλήνων» από το Ιστορικό Πατριαρχικό Αρχείο Βενετίας Γεράσιμος Γαλανός, Χειρόγραφες σημειώσεις για το βίο του Αγίου Άνθιμου Κουρούκλη Γεράσιμος Παγκράτης, Το αρχειακό αποτύπωμα της δράσης των Φραγκισκανών Κοινοβιακών ως πηγή για την εκκλησιαστική ιστορία της Κεφαλονιάς Δέσποινα Μιχάλαγα, Κατά ληστών, δολοφόνων, ιερόσυλων: 14 αφορισμοί του Κεφαλληνίας Παρθένιου Μακρή Διονύσης Φλεμοτόμος, Υποστατικά του ζακυνθινού άρχοντα Πιέρου Αλαμάνου στην Έρισσο της Κεφαλονιάς, όπως καταγράφονται στον Κώδικα του Αγίου Νικολάου των Γερόντων της πόλης της Ζακύνθου Δέσποινα Βλάσση, Από την Κεφαλονιά στη Βενετία. Μνήμης οικογενειών στο Εκκλησιαστικό Αρχείο της Ελληνικής Αδελφότητας κατά τη διάρκεια της Βενετοκρατίας Ευρυδίκη Αντζουλάτου-Ρετσίλα, Θέματα πολιτισμικών σπουδών σε εκκλησιαστικούς κώδικες της Κεφαλονιάς Δημήτριος Μεταλληνός, Αρχειακά τεκμήρια της Ιεράς Μονής Αγίας Παρασκευής Κυνοπιαστών Κερκύρας ως πηγή κεφαλληνιακής ιστορίας Θεοδώρα Ζαφειράτου, Η κοινωνική παρουσία και ο ρόλος του μοναστηριού του Αγίου Νικολάου της Γρούσπας (17ος-19ος αιώνας) Πέτρος Πετράτος, Όψεις της καθημερινότητας στο Ληξούρι της Κεφαλονιάς κατά το 19ο αιώνα μέσα από ανέκδοτα έγγραφα Σοφία-Αικατερίνη Πανταζή, Ο ναός του Αγίου Γεωργίου στον Μπραντιά Ολυμπία Βικάτου -Ελένη Παπαφλωράτου, Καθολικό Ι. Μ. Γεννήσεως Θεοτόκου Ιερείων Διονύσιος Λυκογιάννης, Έργα εκκλησιαστικής αργυροχοΐας από το Κοργιαλένειο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Αργοστολίου και τον Άγιο Ανδρέα Μηλαπιδιάς Λαμπρογιάννης Πεφάνης, Η συμβολή του Διονύσιου Λαυράγκα στην εκκλησιαστική μουσική ιστορία Ιωαννίκιος Ζαμπέλης, Περιπτώσεις επικοινωνίας μητροπολιτών Λευκάδος και Αγίας Μαύρας και επισκόπων Ιθάκης με μητροπολίτες Κεφαλληνίας στο πλαίσιο της «Ιονίου Εκκλησίας» Παναγιώτα Τζιβάρα, Η αντιγραφή χειρογράφων ως εργόχειρο και παυσίλυπο Γεώργιος Αντζουλάτος, Η ασημοστόλιστη εικόνα της Αγριλιώτισσας Ιωάννης Μεσολωράς, Εκκλησιαστικών παραβατικότης επί Αγγλοκρατίας στην Κεφαλονιά Παναγής Αλιπράντης, Η διαδοχή του Γερμανού Καλλιγά στον αρχιεπισκοπικό θρόνο της Κεφαλληνίας Νικόλαος Μπούκας, Κωδικολογική και παλαιογραφική προσέγγιση δύο εκκλησιαστικών χειρογράφων αποκείμενων στην Ιακωβάτειο Βιβλιοθήκη Ληξουρίου Εργίνα Καβαλλιεράτου, Βελτίωση των προβλημάτων ιστορικών εγγράφων της Κεφαλονιάς με τη χρήση τεχνικών επεξεργασίας εικόνας Ηλίας Νομπιλάκης, Ψηφιοποίηση πολιτιστικής κληρονομιάς. Δυνατότητες και εφαρμογές
Χρύσα Μαλτέζου, Η φιλοσιναϊτική πολιτική της Βενετίας και το μετόχι Αγίας Αικατερίνης των Σιναϊτών στην Κρήτη (13ος – μέσα 17ου αι.), Ακαδημία Αθηνών, Κέντρο Ερεύνης του Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού, Αθήνα 2023.
Με την αρχειακή ένδειξη «Σιναϊτικός κώδικας αρ. 2246» απόκειται στη βιβλιοθήκη της μονής Αγίας Αικατερίνης του όρους Σινά κατάστιχο 44 γραμμάτων, τα οποία είχαν αποστείλει δόγηδες της Βενετίας προς την τοπική διοίκηση της Κρήτης. Τα δουκικά γράμματα, χρονολογημένα από τον 13ο έως τα μέσα του 17ου αιώνα, περιέχουν προνόμια που είχαν χορηγήσει οι ανώτατοι άρχοντες της Βενετίας στο σιναϊτικό μετόχι της μεγαλονήσου. Πρόκειται για αντίγραφα εγγράφων, ιταλικών και λατινικών, που τα πρωτότυπά τους δεν έχουν στο σύνολό τους, τουλάχιστον ώς σήμερα, εντοπιστεί, τα οποία καταχωρίζονται στο κατάστιχο με τη μετάφρασή τους στα ελληνικά. Η μεταγραφή και η ελληνική μετάφραση των εγγράφων έγινε από τον Παναγιώτη Βάλβη, πιθανόν κερκυραϊκής καταγωγής, ο οποίος αφιερώνει στην Αγία Αικατερίνη «τὸ χειρόγραφον καὶ ἑαυτὸν εὐλαβῶς».
Τα έγγραφα, επιτρέπουν στον ερευνητή να γνωρίσει μέσα από τις προσφερόμενες αρχειακές μαρτυρίες από τη μία μεριά την πολιτική που άσκησαν οι Βενετοί απέναντι στο μοναστήρι του Σινά, έναν από τους σπουδαιότερους ιερούς τόπους της χριστιανοσύνης, και από την άλλη πτυχές της ιστορικής πορείας του σιναϊτικού μετοχίου στην πρωτεύουσα της βενετοκρατούμενης Κρήτης, τον Χάνδακα.
Στο βιβλίο δημοσιεύεται το σύνολο των δουκικών γραμμάτων που περιέχονται στο χειρόγραφο, στα ιταλικά και στην ελληνική τους μετάφραση. Των γραμμάτων προτάσσονται σύντομες περιλήψεις με τα κυριότερα στοιχεία του περιεχομένου τους. Στο τέλος της έκδοσης παρατίθενται: ο Κατάλογος ονομάτων των αξιωματούχων και το Ευρετήριο ονομάτων προσώπων και τόπων.
Με την παρούσα έκδοση η συγγραφέας ολοκληρώνει και χαρίζει στους ερευνητές μία σημαντική «τριλογία», καρπό πολύχρονης και πολύμοχθης ερευνητικής προσπάθειας, με την έκδοση αρχειακών τεκμηρίων, προερχόμενων από τρεις μοναστηριακές κιβωτούς: της Πάτμου, τηςΑγίας Λαύρας Καλαβρύτωνκαι τώρα και του Σινά.
Kostas Sarris, Nikolas Pissis, and Miltos Pechlivanos (επιμ.), Confessionalization and/as Knowledge Transfer in the Greek Orthodox Church, σειρά ‘Episteme in Bewegung’, εκδ. Harrassowitz, Wiesbaden 2021, σ. 419.
ΓΡΑΦΕΙ: ο Κώστας Σαρρής
Στον συλλογικό αυτό τόμο διερευνώνται οι δυνατότητες εφαρμογής του παραδείγματος της Ομολογιοποίησης στο χώρο της ιστορίας της γνώσης. Στον πυρήνα του βρίσκεται η κατανόηση των διαδικασιών ομολογιοποίησης στην πρώιμη νεότερη Ορθόδοξη Εκκλησία ως «παράπλευρη συνέπεια» των Θρησκευτικών Μεταρρυθμίσεων και της σύγκρουσης Καθολικισμού-Προτεσταντισμού: συγκεκριμένα, ως αποτέλεσμα και αντίδραση στην «επιστημική πίεση» που δέχονταν οι Ορθόδοξοι από τους εκπροσώπους των δυτικών χριστιανικών ομολογιών. Οι αναπροσαρμογές και οι μετασχηματισμοί των μεταφορών γνώσης – που συνεπάγονταν, αντίστοιχα, αναπροσαρμογές και μετασχηματισμούς της ίδιας της Ορθοδοξίας – γίνονταν αντιληπτοί, νομιμοποιούνταν ή απορρίπτονταν, μέσα από τη διαπραγμάτευση των αντίρροπων εκκλησιαστικών αρχών της Οικονομίας και της Ακρίβειας (επιείκεια, προσαρμοστικότητα, ευελιξία ή, από την άλλη, αυστηρότητα, ακριβολογία, απαρέγκλιτη εφαρμογή των κανόνων). Έτσι, το παράδειγμα της ομολογιοποίησης επιτρέπει στους συνεργάτες του τόμου να προσεγγίσουν ποικίλα πεδία έρευνας: τη διομολογιακή επικοινωνία και σύγκρουση, τη συνεπαγόμενη διαπραγμάτευση και τροποποίηση της γνώσης, τη δυναμική γραμματειακών ειδών αλλά και λόγων, τις υλικότητες καθώς και τα μέσα μεταφοράς της γνώσης, τις στρατηγικές προσαρμογής και αφομοίωσής της από την Ορθόδοξη Εκκλησία στην πορεία θεσμικής της συγκρότησης, τους διαμεσολαβητές μεταξύ ομολογιών, τα δίκτυα ανθρώπων και βιβλίων, τις ομολογιακές ταυτότητες (σαφείς ή αμφίσημες), τους δια-ομολογιακούς λόγους.
Πέρα από το γεγονός ότι, εν γένει, οι σχέσεις των Ελληνορθόδοξων με τις δυτικές ομολογίες, και ιδιαίτερα με τον Καθολικισμό, ανήκουν στα ευρύτερα πεδία επιστημονικού ενδιαφέροντος του παρόντος ιστολογίου, ο προκείμενος τόμος περιλαμβάνει δύο άρθρα που εστιάζουν συγκεκριμένα στη ρευστότητα και την υβριδικότητα των ομολογιακών ταυτοτήτων που εντοπίζονται σε σημαντικές μορφές της ελληνικής κοινότητας της Βενετίας.
Η συμβολή του Κώστα Σαρρή διερευνά τα μεταφραστικά ‘στρώματα’ της ιησουιτικής Χριστιανικής Διδασκαλίας του Diego de Ledesma. Η πρώτη, πετυχημένη εκδοτικά, «πολιτισμική μετάφραση» στην καθομιλούμενη ελληνική γλώσσα από το Vincenzo Castagnola (1595), παρόλες τις προσαρμογές της, δεν υπερβαίνει τα ομολογιακά όρια του Καθολικισμού. Για αυτόν τον λόγο και αποτέλεσε κύριο κατηχητικό εγχειρίδιο των ιησουιτικών αποστολών ανάμεσα στους ελληνόφωνους πληθυσμούς της Ανατολής. Από την άλλη, η μεταφραστική εκδοχή του ίδιου κειμένου που εξέδωσε ο Μιχαήλ Μήτρος (μετέπειτα Μελέτιος Αθηνών) στο τέλος του Ιουστίνου του Ιωάννη Μάκολα (1686) προέρχεται απευθείας από τον στενό κύκλο του Μελέτιου Τυπάλδου και αποτελεί ίχνος του δια-ομολογιακού εγχειρήματος του τελευταίου. Ουσιαστικά, ο Μιχαήλ Μήτρος με βάση το ιησουιτικό κατηχητικό κείμενο συνθέτει, τελικά, μια καινούρια Χριστιανική Διδασκαλία, που ομολογιακά είναι πολύ διαφορετική από την πρωτότυπη: με αυτήν επιχειρεί να σκιαγραφήσει μια νέα, «ειρηνιστική Ένωση» (‘irenic Union’) της Ορθόδοξης με την Καθολική Εκκλησία, όπως φαίνεται να την οραματιζόταν τη συγκεκριμένη ιστορική στιγμή ο Μελέτιος Τυπάλδος.
Ο Marco Cerasoli στο άρθρο του συζητά τις δυσκολίες να προσδιοριστεί η ομολογιακή ταυτότητα του Αντώνιου Κατήφορου. Παρόλο που η διδακτική και εκκλησιαστική δράση του – ειδικά στη Ζάκυνθο – αποτυπώνουν μια στενή σύνδεσή του με την Ορθόδοξη Εκκλησία, στη βιογραφία του εντοπίζονται αρκετές αμφισημίες. Ο συγγραφέας επισημαίνει τις επαφές του Κατήφορου με τον κύκλο του Μελέτιου Τυπάλδου αλλά και με τη Βιβλιοθήκη του Βατικανού, ενώ επιμένει ιδιαίτερα στην εκδοτική και συγγραφική δουλειά του για τα τυπογραφεία της Βενετίας. Τόσο στη λατινική μετάφραση της Μυριόβιβλου του Φώτιου, όσο – πολύ περισσότερο – στις δύο εκδόσεις του Βίου Πέτρου του Μεγάλου εντοπίζει σαφείς ενδείξεις από μια στάση συμφιλίωσης μεταξύ Ορθοδοξίας και Καθολικισμού. Ο Κατήφορος, ζώντας σε ένα κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο που χαρακτηριζόταν από τη διπλή παρουσία της Ορθόδοξης και της Καθολικής Εκκλησίας, μοιάζει τελικά να κινείται μέσα σε μια ρευστή, γκρίζα ζώνη που εκτείνεται και από τις δύο πλευρές του ομολογιακού συνόρου.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Kostas Sarris, Nikolas Pissis, and Miltos Pechlivanos, Introduction
I Confessional Brokers
Ovidiu Olar, ‘Io se puotesse riformare la mia Chiesa …’: Patriarch Kyrillos Loukaris and the Protestant ‘Public Library’ of Constantinople (1628–1636) Nikolas Pissis, Zacharias Gerganos in Wittenberg: New Findings and Considerations Stefano Saracino, Greek Orthodox Alms Collectors from the Ottoman Empire in the Holy Roman Empire: Extreme Mobility and Confessionalized Communication
II Confessional Ambiguities
Nikolaos Chrissidis, What’s Confessionalization got to do with it? Indulgences and Education in Seventeenth-Century Eastern Orthodoxy Kostas Sarris, ‘come una tavola ad uno che si annega in mare’: The Transfer(s) of a Jesuit Catechism to the Edges of the Greek Confessional Seas Marco Cerasoli, ‘Slipping away from the claws of Roman Propaganda’ or wishing to be ‘at the service of the Apostolic Throne’? The Ambiguous Relation between the Greek Rite and the Latin Rite in the Life and Works of Antonios Katiforos Niki Papaïliaki, Institution-building Processes in Eastern Christianity: Pantelis Sevastopoulos and the Foundation of the Evangelical School of Smyrna
III Between Akribeia and Oikonomia
Vassa Kontouma, The Archimandrite and the Astronomer. The Visit of Chrysanthos Notaras to Giovanni Domenico Cassini: a new Approach
VIII Contents
Ionuț-Alexandru Tudorie, The Eucharistic Controversy between the ‘Orthodox’ Dositheos II of Jerusalem and the ‘Calvinist’ Ioannis Karyofyllis (1689–1697) Ioannis Zelepos, Confessionalization in Ottoman Orthodoxy in Comparative Perspective: The Publishing Program of the Kollyvades and Jewish Ladino Musar Literature in the ‘long’ Eighteenth Century Vasilios N. Makrides, Ecumenical Orthodoxy vs Confessional Orthodoxy: Evgenios Voulgaris and Nikiforos Theotokis Addressing Russian Orthodoxy Dimitris Stamatopoulos, Confessionalization vs Secularization Paradigm? The Patriarchate of Constantinople and the Problem of the Management of the Private Sphere in the Eighteenth and Early Nineteenth Centuries
Ludivine Voisin, Les monastères grecs sous domination latine (xiiie-xvie siècles): Comme un loup poursuivant un mouton, Turnhout: Brepols Publishers, 2021, σ. 452.
Η μελέτη επικεντρώνεται στον ορθόδοξο μοναχισμό στον λατινοκρατούμενο χώρο και επιχειρεί να δώσει απάντηση στο ερώτημα αν η λατινική κατάκτηση επηρέασε, αλλοίωσε ή επέδρασε αρνητικά στον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας των ορθόδοξων μοναστικών συγκροτημάτων στον ελληνικό χώρο, ένα θέμα το οποίο κατά τη συγγραφέα έχει αγνοηθεί από την παλαιότερη και νεότερη ιστορική έρευνα της περιόδου.
Στα κεφάλαια του βιβλίου, η σ. μελετά τις δομές που επιβλήθηκαν από τους λατίνους στον ελληνικό χώρο, δίνει ένα γενικό περίγραμμα της εκκλησιαστικής και πολιτικής οργάνωσης του χώρου από τα χρόνια της λατινικής έως την οθωμανική κατάκτηση, εξετάζει τα μοναστηριακά καταστατικά, τη διοίκηση, διαχείριση και την οργάνωση των μοναστηριών συγκριτικά με την προηγούμενη της λατινοκρατίας κατάσταση, αναλύει θέματα που σχετίζονται με τη μοναστική περιουσία η οποία προέκυψε από τις δημόσιες και ιδιωτικές δωρεές, διερευνά τις σχέσεις μεταξύ λαϊκών και μοναχών και μεταξύ μοναχών και κλήρου, και εξετάζει, τέλος, τις σχέσεις των ορθόδοξων μοναχών με τις εκκλησιαστικές αρχές, παλαιές και νέες.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ Introduction Chapitre premier. Des croisades à la conquête ottomane : la structuration religieuse, sociale et juridique des sociétés gréco-latines Chapitre II. Le statut, l’administration et l’organisation des monastères grecs : une rupture institutionnelle? Chapitre III. Le patrimoine économique des fondations grecques Chapitre IV. Le monachisme grec dans les sociétés gréco-latines Chapitre V. L’ancienne ou la nouvelle rome : Les monastères grecs et l’autorité universelle aux XIIIe-XVIe siècles Bibliographie Index
Gerassimos Pagratis (a cura di), Le fonti della storia dell’Italia preunitaria: Casi di studio per la loro analisi e “valorizzazione”, Papazissis Publishers, Atene 2019, σ. 816, 17Χ24 εκ., ISBN 978-960-02-3541-8.
Ο τόμος, την επιμέλεια του οποίου έχει ο καθηγητής Γεράσιμος Παγκράτης, είναι αποτέλεσμα της πενταετούς λειτουργίας του Σεμιναρίου Ιταλικής Ιστορίας και Ιστοριογραφίας, ενταγμένου στο πρόγραμμα του Τμήματος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Πανεπιστημίου της Αθήνας. Κατά τη διάρκειά του, από το 2016 και έως το καλοκαίρι του 2019 πραγματοποιήθηκαν 36 διαλέξεις ιστορικών, οι οποίες εστίαζαν, μεταξύ άλλων, στις νέες ερευνητικές τάσεις σε θέματα ιταλικής ιστορίας, στη διδασκαλία της ιταλικής ιστορίας εκτός της Ιταλίας, στη μελέτη πηγών ιταλικής ιστορίας, ιδίως εκείνων που βρίσκονται εκτός της Ιταλίας, στην κυριαρχία των ιταλικών κρατών στην Ανατολική Μεσόγειο, στην επιρροή του ιταλικού πολιτισμού στη Μεσόγειο και την Ευρώπη κ.λπ.
Στον τόμο συμμετέχουν 29 ερευνητές, οι μελέτες των οποίων αφορούν διαφορετικές πτυχές της ιταλικής ιστορίας. Οι επιμέρους μελέτες ταξινομούνται ανάλογα με το θέμα, την ιστορική περίοδο και τον τύπο της μελετώμενης πηγής. Ο τόμος περιλαμβάνει μελέτες σχετικά με πηγές που ρυθμίζουν ή τεκμηριώνουν εμπορικές συναλλαγές και ναυπηγικές εργασίες ή αφορούν τις δραστηριότητες των προξένων, σε σχέση κυρίως με εμπορικές συναλλαγές, ή χρησιμεύουν ως απόδειξη εμπορικής απώλειας κατά τη θαλάσσια μεταφορά εμπορευμάτων. Άλλες μελέτες βασίζονται σε πηγές διπλωματικής φύσης, λογοτεχνικά κείμενα και δοκίμια σχετικά με την πολιτιστική ιστορία στο πλαίσιο των μελετών φύλου, αρχειακά έγγραφα που αφορούν σε εκκλησιαστικά ιδρύματα και στις ιεραποστολικές δραστηριότητες της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας στην ιταλική χερσόνησο, δικαστικά αρχεία, έγγραφα που αναφέρονται στις συζυγικές στρατηγικές των μελών δυναστικών οικογενειών ή περιγράφουν τις επίσημες επισκέψεις τους στα ιταλικά κράτη. Τέλος, υπάρχουν μελέτες για τη γλώσσα των πηγών, η καλή γνώση της οποίας αποτελεί την αναγκαία προϋπόθεση για τη χρήση εγγράφων που χρονολογούνται κυρίως από τον Ύστερο Μεσαίωνα, νέες κριτικές προσεγγίσεις και νέες αναγνώσεις διπλωματικών πηγών.
Στον τόμο δεν λείπουν οι συνεισφορές με ελληνικό ενδιαφέρον, κάτι προφανές αν λάβει κανείς υπόψη τη μακρόχρονη βενετική κυριαρχία σε τμήμα των εδαφών που αργότερα θα σχηματίσουν το ελληνικό κράτος. Με τον τρόπο αυτό υπογραμμίζεται μια ενδιαφέρουσα παράμετρος της ιστορίας της Ιταλίας πριν από την ένωση, καθώς σε αυτήν εντάσσονται όχι μόνον μελέτες καθαρά ιταλικών θεμάτων, αλλά και μελέτες θεμάτων που σχετίζονται με τις ελληνικές κτήσεις της Βενετίας και με μετακινήσεις πληθυσμών προς την ιταλική χερσόνησο για διάφορες αιτίες (επαγγελματική μετανάστευση, πόλεμος, σπουδές, διδασκαλία κλπ.), οι οποίες έλαβαν τη μορφή μόνιμης ή προσωρινής εγκατάστασης. Αυτή η διάσταση προσφέρει επίσης προοπτικές έρευνας και του αντίθετου φαινομένου, δηλαδή της μετακίνησης Ιταλών σε άλλες χώρες για λόγους επαγγελματικούς ή πολιτικούς, την καθιέρωση ιταλικών κυριαρχιών σε διάφορες περιοχές της Μεσογείου από τον 13ο αιώνα και μετά, τη μεταφύτευση πολιτιστικών στοιχείων (γλώσσα, τέχνη, θεσμοί) έξω από την ιταλική χερσόνησο.
Venezia e il suo Stato da Mar, Atti del 7o convegno internazionale, Venezia, 14-16 febbraio 2019, Roma, Società Dalmata di Storia Patria, 2020, σ. 183, 17Χ24 εκ., ISBN 978-88945122-0-5.
Στον τόμο περιλαμβάνονται τα πρακτικά από το 7ο Διεθνές Συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στις 14-16 Φεβρουαρίου 2019 στη Βενετία, με γενικό θέμα «Venezia e il suo Stato da Mar» και ειδικότερα θέματα «Archivi adriatici» και «Attività e produzioni culturali e artistiche nello Stato da mar veneziano», δίνοντας όμως παράλληλα τη δυνατότητα στους μελετητές να παρουσιάσουν επίσης θέματα της επιλογής τους. Δημοσιεύονται οι ακόλουθες εισηγήσεις:
Despina Vlassi,La condizione religiosa di Cefalonia sotto il segno della tolleranza da parte della Dominante. Donatella Schürzel, Il mare immaginato, il mare raccontato. Lo Stato da mar nella letteratura veneziana ed europea. Gerassimos D. Pagratis, La popolazione di Corfù nel Cinquecento. Angeliki Tzavara, Interpreti e bilinguismo nella Tana veneziana nel XV secolo. Katerina Konstantinidou, Un covo dell’Illuminismo a Zante alla fine del Settecento. Ljerka Simunković – Miroslav Rozman, Spalato, tra gurre e pestilenze. Ante Gverić, I catasti veneziani all’Archivio di Stato di Zara. Panajota Tzivara, I Greci, sudditi del Levante, e la laurea patavina: un privilegio oppure uno scherno? Katerina Korrè, Il prete Flangini in attesa della pronuncia giurisdizionale. Appunti sulla situazione della chiesa greca in Cipro veneziana.
Η Εκκλησία της Λευκάδας. Η κοινωνία και η τέχνη. Πρακτικά ΚΑ΄ Συμποσίου, Πνευματικό Κέντρο Δήμου Λευκάδος, Γιορτές Λόγου και Τέχνης, Λευκάδα 8-10 Αυγούστου 2016, Αθήνα 2017.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Θεόφιλος, Μητροπολίτης Λευκάδος και Ιθάκης, Το συντελεσμένο κοινωνικό έργο της Εκκλησίας της Λευκάδος και οι προοπτικές του Γιώργος Ν. Βιολιδάκης, Το Αρχείο της Ιεράς Μητροπόλεως Λευκάδος και Ιθάκης Δέσποινα Στεφ. Μιχάλαγα, Η Λευκάδα στην εκκλησιαστική ιστορία Αρχιμ. Ιωαννίκιος Ζαμπέλης, Τα μοναστήρια της Λευκάδας: από την ακμή στη διάλυση και ο κοινωνικός ρόλος της γαιοκτησίας τους Παναγιώτης Αργυρός, Ο Άγιος Νικόλαος στον Νικολή. Τα μεσοβυζαντινά ερείπια και η αποκατάσταση του μεταβυζαντινού ναού Σταύρος Μαμαλούκος, Η εκκλησιαστική αρχιτεκτονική της Λευκάδας από τον Μεσαίωνα ώς σήμερα. Μια γενική επισκόπηση Πολυξένη Δημητρακοπούλου, Ο ανώνυμος ζωγράφος του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στο Άλατρο της Λευκάδας και αποδιδόμενα σε αυτόν έργα Αντωνία Κορτζή-Τζαβίδη, Οι εικονογραφημένοι ναοί και τα ναΐδρια της λευκαδίτικης υπαίθρου Ντενίζ Χλόη-Αλεβίζου, Η εκκλησιαστική ζωγραφική του 18ου καιτου 19ου αιώνα στη Λευκάδα και την Ιθάκη. Παρατηρήσεις και επισημάνσεις Πρωτοπρ. Γεράσιμος Ζαμπέλης, Η πνευματική προσφορά της Εκκλησίας της Λευκάδος (υμνολογία – ψαλτική τέχνη – κήρυγ-μα – εγκύκλιοι – επιστολές) Κρίτων Χρυσοχοΐδης, Ὁ ἀρχιμανδρίτης Χριστοφόρος Κτενᾶς (1864-1940) καί τό Ἅγιον Ὄρος Τριαντάφυλλος Ε. Σκλαβενίτης, Η Εκκλησία της Λευκάδας και η Ένωση της Επτανήσου (1864)
Chrysovalantis Kyriacou, Orthodox Cyprus under the Latins, 1191–1571: Society, Spirituality, and Identities, Lexington Books, Lanham – Boulder – New York – London, 2018, σ. xxx+324, 17Χ24 εκ., ΙSBN 978-1-4985-5115-1.
Το βιβλίο, το οποίο στηρίζεται στη διδακτορική διατριβή του συγγραφέα στο Hellenic Institute of Royal Holloway, University of London, εστιάζει στο ζήτημα της κυπριακής ταυτότητας. Συγκεντρώνοντας θεωρίες από τα πεδία της ψυχολογίας, της κοινωνικής ανθρωπολογίας και της κοινωνιολογίας, ο σ. διερευνά τις συνέχειες και τις ασυνέχειες στον βυζαντινό πολιτισμό και τη θρησκευτική παράδοση της Κύπρου, προτείνοντας ένα νέο μεθοδολογικό πλαίσιο για μια πληρέστερη κατανόηση της Κυπριακής Ορθοδοξίας κάτω από την κυριαρχία των Σταυροφόρων και της Βενετίας. Νέα αδημοσίευτα στοιχεία εμπλουτίζουν την εξέταση, τονίζοντας το ρόλο της μεσαιωνικής και αναγεννησιακής Κύπρου ως πολιτιστικής και θρησκευτικής επαρχίας του βυζαντινού και μεταβυζαντινού ορθόδοξου κόσμου.
Το 3ο Πανηπειρωτικό Συνέδριο, με θέμα: «Η Ήπειρος διαχρονικώς. Α΄ Παιδεία – Φιλοσοφία, Β΄ Ιστορία – Αρχαιολογία – Τέχνη, Γ΄ Εποποιΐα», πραγματοποιήθηκε από την 1η έως τις 3 Μαρτίου 2019 στα Ιωάννινα. Από το πρόγραμμα του συνεδρίου, σταχυολογούνται οι ακόλουθες ανακοινώσεις, οι οποίες σχετίζονται με τον βενετοκρατούμενο χώρο:
Κατερίνα Κορρέ, Το Βουθρωτό στην οικονομική πολιτική του βενετικού Κράτους της Θάλασσας. Σπύρος Θ. Τακτικός, Διπλωματικές σχέσεις στη βενετο-οθωμανική μεθόριο στην περιοχή του Βουθρωτού κατά τον 17ο αιώνα. Σπύρος Καρύδης, Ο ρόλος των Ηπειρωτών επισκόπων στη στελέχωση της κερκυραϊκής ορθόδοξης Εκκλησίας κατά την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας στον χώρο του Ιονίου. Παναγιώτα Τζιβάρα, Μαθητές στα Γιάννενα του 18ου αιώνα: σπουδές, φιλίες και δίκτυα επικοινωνίας στον καθρέπτη των Επιστολών τους. Χρήστος Ζαμπακόλας, Υποκαθιστώντας τις συλλογικότητες: φιλανθρωπία και ευεργετισμός από τους Ηπειρώτες της Βενετίας (16ος-18ος αι.).
Όψεις της ιστορίας της Μυκόνου στα νεότερα χρόνια, επιμ. Δημήτρης Δημητρόπουλος, Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών / Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Κοινωφελής Δημοτική Επιχείρηση Περιβάλλοντος Παιδείας και Ανάπτυξης Μυκόνου, Αθήνα 2018, σ. 206, 17Χ24 εκ., ISBN 978-960-9538-70-1.
Ο τόμος περιλαμβάνει μελέτες αφιερωμένες σε θέματα της ιστορίας της Μυκόνου που καλύπτουν χρονικά την περίοδο από τη λατινική κυριαρχία του νησιού έως τις αρχές του 20ού αιώνα. Πρόκειται για επεξεργασμένες μορφές ανακοινώσεων, που παρουσιάστηκαν στη Μύκονο την άνοιξη του 2016 και του 2017, στο πλαίσιο των σεμιναρίων με τίτλο «Όψεις της νεότερης ιστορίας της Μυκόνου», τα οποία διοργάνωσε η Κοινωφελής Δημοτική Επιχείρηση Περιβάλλοντος, Παιδείας και Ανάπτυξης Μυκόνου, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Πρόκειται για πρωτότυπες συμβολές οι οποίες συνεισφέρουν στον καλύτερο φωτισμό θεμάτων της μυκονιάτικης βιβλιογραφία, η οποία για τα νεότερα χρόνια είναι μάλλον φτωχή.
Στο τόμο μετέχουν με κείμενά τους οι ερευνητές του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών: Δημήτρης Δημητρόπουλος, Ευγενία Δρακοπούλου, Ζήσης Μελισσάκης, Αγγελική Πανοπούλου, Ουρανία Πολυκανδριώτη και Κώστας Τσικνάκης. Επισημαίνουμε ιδιαίτερα τη μελέτη του τελευταίου, η οποία εντάσσεται στη θεματική του ιστολογίου. Συνέχεια →
Σελίδες Ιστορίας και Πολιτισμού. Τόμος αφιερωμένος στον Δημήτρη Ε.-Γ. Καρύδη, επιστ. επιμέλεια Γεράσιμος Δ. Παγκράτης – Παναγιώτα Τζιβάρα, Ιόνιος Εταιρεία Ιστορικών Μελετών, Κέρκυρα 2018, σ. 272, 17Χ24 εκ., ISBN 978-618-83859-0-0
Ο τόμος, έκδοση της Ιονίου Εταιρείας Ιστορικών Μελετών, είναι αφιερωμένος στον δικηγόρο Δημήτρη Ε.-Γ. Καρύδη, ο οποίος «βιάστηκε» να φύγει από κοντά μας το καλοκαίρι του 2017. Περιλαμβάνει δεκατρείς μελέτες, πολλές από τις οποίες ανήκουν στη θεματική του ιστολογίου.
Χώροι λατρείας και κλήρος στην Κέρκυρα του 17ου αιώνα. Αρχειακά τεκμήρια, Εισαγωγή-Έκδοση-Σχόλια: Σπύρος Καρύδης, Γεράσιμος Δημουλάς, Γιώργος Πουλής, Αναγνωστική Εταιρία Κέρκυρας, Κέρκυρα 2018 [Luoghi di Culto e Clero aCorfù nelsecoloXVII. Documenti d’archivio, Introduzione-Edizione-Commenti: Spyros Karydis, Gerasimos Dimoulas, Giorgos Poulis, Società di Lettura di Corfù, Corfù 2018], σ. πη΄+456, 17Χ24 εκ., ISBN 978-960-87179-7-8.
Στoν παρόντα τόμο δημοσιεύονται τρία σημαντικά αρχειακά τεκμήρια για την ιστορία της Κέρκυρας, τα οποία αφορούν το πρώτο μισό του 17ου αιώνα, περίοδο ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα για το νησί, έπειτα από τις καταστροφές που είχε υποστεί τα προηγούμενα, με τις δύο τουρκικές πολιορκίες το 1537 και το 1571, αλλά και τις καθοριστικές αλλαγές που επέφεραν λίγο αργότερα στον αστικό και περιαστικό χώρο η κατασκευή του νέου φρουρίου και η τείχιση της πόλης. Πρόκειται για την απογραφή των ναών και μονών που διενεργήθηκε τον Ιούλιο του 1635, τον κατάλογο ναών της Βόρειας και Μέσης Κέρκυρας, που συντάχθηκε λίγο νωρίτερα, και τον κατάλογο των ιερέων και ιερομονάχων που όφειλαν να ανοίξουν ληξιαρχικά βιβλία, ο οποίος συντάχθηκε τον Ιανουάριο του 1632. Συνέχεια →
Αθαvάσιος Δ. Κωτσάκης, Έλληνες ορθόδοξοι και λατίνοι στη Νάξο (13ος-19ος αιώνες). Ιστορικοπολιτισμική προσέγγιση των σχέσεων των δύο κοινοτήτων με έμφαση στη μαρτυρία των υλικών καταλοίπων, πρόλογος Αλέξιος Γ.Κ. Σαββίδης, Ηρόδοτος, Αθήνα 2017, σ. 765, 15Χ24 εκ., ISBN 978-960-485-175-1.
Έπειτα από την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204 και τον διαμελισμό της βυζαντινής αυτοκρατορίας, οι Κυκλάδες κατακτήθηκαν από τους Βενετούς και ιδρύθηκε το δουκάτο του Αιγαίου, μια ημιανεξάρτητη λατινική ηγεμονία με πρωτεύουσα τη Νάξο, η οποία διατηρήθηκε έως το 1566. Κατά την περίοδο αυτή θα εγκατασταθούν στο νησί δυτικοί έποικοι, οι οποίοι θα αποτελέσουν την ηγέτιδα τάξη του τόπου. Υλικά κατάλοιπα της δυτικής παρουσίας στη Νάξο αποτελούν τα μεσαιωνικά κάστρα, οι πυργοειδείς εξοχικές επαύλεις, τα οικόσημα των δυτικών αρχόντων, καθώς επίσης οι καθολικές εκκλησίες και άλλα κτίσματα της δυτικής Εκκλησίας. Συνέχεια →
Venezia quasi un’altra Bisanzio. Studi in onore dell’Istituto Ellenico di Studi Bizantini e Post-Bizantini di Venezia e dei suoi Direttori, a cura di Giorgio Fedalto e Roberto D’Antiga, Marcianum Press, Venezia 2018, σ. 384, ISBN: 978-88-6512-600-4.
Πρόκειται για συλλογή άρθρων προς τιμήν του Ελληνικού Ινστιτούτου της Βενετίας και των διευθυντών του, του μόνου ελληνικού ερευνητικού κέντρου στο εξωτερικό, η σχεδόν 70χρονη παρουσία του οποίου έχει αφήσει ανεξίτηλα τα σημάδια της στον χώρο της έρευνας.
Η Βενετία, από τον 14ο αιώνα αποτέλεσε προσφιλή προορισμό όσων Ελλήνων εγκατέλειπαν τα εδάφη του βυζαντινού κράτους αποφεύγοντας την οθωμανική πίεση που γινόταν όλο και πιο έντονη. Οι Έλληνες, αναζητώντας καταφύγιο και φιλοξενία, έγιναν δεκτοί από τους Βενετούς, εντάχθηκαν στη βενετσιάνικη κοινωνία και οργάνωσαν την κοινότητά τους, καθιστώντας έτσι τη Βενετία σχεδόν ένα άλλο Βυζάντιο.
Στον τόμο, ειδικοί διαφόρων ειδικοτήτων μελετούν όψεις της ιστορίας αυτής, συμπεριλαμβανομένης και της πλούσιας λειτουργικής βυζαντινής παράδοσης, η οποία άφησε τα σημάδια της στον πολιτισμό της πόλης των τεναγών. Συνέχεια →
Το 3ο Πανηπειρωτικό Συνέδριο, με θέμα: «Η Ήπειρος διαχρονικώς. Α΄ Παιδεία – Φιλοσοφία, Β΄ Ιστορία – Αρχαιολογία – Τέχνη, Γ΄ Εποποιΐα», πραγματοποιήθηκε από την 1η έως τις 3 Μαρτίου 2019 στα Ιωάννινα. Από το πρόγραμμα του συνεδρίου, σταχυολογούνται οι ακόλουθες ανακοινώσεις, οι οποίες σχετίζονται με τον βενετοκρατούμενο χώρο:
ΒΕΝΕΤΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ 
Πρέπει να έχετε συνδεθεί για να σχολιάσετε.