I Provveditori Generali in Dalmazia e Albania e le loro relazioni

I Provveditori Generali in Dalmazia e Albania e le loro relazioni, a cura di Bruno Crevato-Selvazzi e Lia De Luca, Roma: Società Dalmata di Storia Patria 2024. τ. ΙΙ, σ. 403-804 τ. ΙΙΙ, σ. 805-1228, 17Χ24 εκ., ISBN 9791280384010

Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό σε έκταση έργο, το οποίο εκτείνεται σε τέσσερεις τόμους. Από το έργο έχουν εκδοθεί έως τώρα ο δεύτερος και ο τρίτος τόμος, και βέβαια θα επανέλθουμε, ενημερώνοντας το άρθρο, μόλις εκδοθούν και οι υπόλοιποι δύο τόμοι.

Ο δεύτερος τόμος περιλαμβάνει τις εκθέσεις των Προβλεπτών Δαλματίας και Αλβανίας από το 1616 έως το 1673 και ο τρίτος τόμος τις εκθέσεις από το 1674 έως το 1729. Το εξώφυλλο του δεύτερου τόμου κοσμεί η προσωπογραφία του Προβλεπτή Francesco Falier και του τρίτου τόμου η προσωπογραφία του Προβλεπτή Gerolamo Maria Balbi. Οι δημοσιευμένοι τόμοι περιέχουν μόνον τα κείμενα των εκθέσεων, δίχως εισαγωγή και ευρετήρια, που θα διευκόλυναν τους μελετητές, οι οποίοι επικεντρώνουν την έρευνά τους στις συγκεκριμένες χρονικές περιόδους που καλύπτουν οι δύο τόμοι.

Το θέμα των τόμων που παρουσιάζονται εδώ δεν αφορά στενά τον ελληνικό χώρο, δεν παύει όμως να έχει ενδιαφέρον και γι’ αυτόν, καθώς αφενός οι δαλματικές περιοχές ανήκαν και αυτές στο βενετικό Κράτος της Θάλασσας και αφετέρου ήταν περιοχές με έντονη την ελληνική παρουσία. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι ως προς το εκκλησιαστικό καθεστώς, οι ορθόδοξοι των περιοχών αυτών ανήκαν στη δικαιοδοσία της μητρόπολης Φιλαδελφείας που είχε ως έδρα τη Βενετία.

Για τους Έλληνες των περιοχών αυτών πολύτιμη παραμένει η μελέτη του Γεώργιου Μοσχόπουλου (Οι Έλληνες της Βενετίας και Ιλλυρίας (1768-1797). Η μητρόπολη Φιλαδελφείας και η σημασία της για τον Ελληνισμό της Β. Αδριατικής, Αθήνα 1980), ενώ σε ό,τι αφορά την τέχνη ποικίλα ζητήματα πραγματεύεται για τον αδριατικό χώρο η Μαργαρίτα Βουλγαροπούλου.

Μια αντίστοιχη έκδοση εκκρεμεί ακόμη για τον χώρο του Ιονίου. Οι εκθέσεις των Γενικών Προβλεπτών (ή Προνοητών όπως επίσης απαντούν στη βιβλιογραφία) Θαλάσσης είναι πολύτιμες και περιμένουν τους ερευνητές που θα αναλάβουν το βάρος της μεταγραφής, του σχολιασμού και της δημοσίευσής τους. Μια μικρή γεύση για τη σημασία των εκθέσεων μπορεί να έχει κάθε ενδιαφερόμενος μελετώντας την μόνη, καθόσον γνωρίζω, δημοσιευμένη έκθεση, εκείνη του Γενικού Προβλεπτή Francesco Grimani του 1760 (Relazioni storico-politiche delle isole del mare Jonio suddite …. scritte allo eccellentissimo senato da sua eccellenza Francesco Grimani provveditore generale da mar l’anno MDCCLX, Venezia, dalla tipografia di G.B. Merlo. MDCCCLVI).
Ξεχωριστό ενδιαφέρον έχουν φυσικά και τα κείμενα της αλληλογραφίας των Γενικών Προβλεπτών, τα dispazzi, από τα οποία έχουν εκδοθεί μόνο εκείνα της τελευταίας περιόδου, δηλαδή η αλληλογραφία των Γενικών Προβλεπτών Alvise Foscari των ετών 1782-1783, Βενετία 2000 (με τη φροντίδα του Fausto Sartori), και του Carlo Aurelio Widmann των ετών 1794-1797, Βενετία 1997 (με τη φροντίδα και πρόλογο του Filippo Maria Paladini).